Forensische psychiatrie is een prachtig vak en kent vele uitdagingen. Vrijwel dagelijks zijn er in publieke media (sociale media, kranten, radio, televisie) forensisch-psychiatrische onderwerpen terug te vinden. Regelmatig lopen emoties in maatschappelijke of politieke discussies hoog op. ‘Wat moet er nu gebeuren met de verwarde dreiger / gevaarlijke gek / gestoorde dader?’ Op dit soort vragen wordt ook van onze beroepsgroep een antwoord verwacht. In dit krachtenveld doen wij als forensisch psychiaters ons werk. We begeven ons voortdurend op het snijvlak van psychiatrie en (straf)recht.
Wij houden van ons vak omdat:
Het werkveld van forensisch psychiaters bevindt zich op het grensvlak van de psychiatrie en het recht, binnen het NIFP specifiek het straf(proces)recht. Forensisch psychiaters adviseren aan de rechtbank na diagnostiek bij personen die verdacht worden van het plegen van een delict. Daarnaast behandelen forensisch psychiaters patiënten binnen een justitiële context. Er zijn veel overeenkomsten in diagnostiek en behandeling met de reguliere geestelijke gezondheidzorg. Het belangrijkste verschil is de focus van de diagnostiek en de behandeling. De forensisch psychiatrische zorg is namelijk primair gericht op het voorkomen van strafrechtelijke recidive. Daarmee leveren forensisch psychiaters een belangrijke maatschappelijke bijdrage aan een gezonde en veilige samenleving. In Nederland werken naar schatting enkele honderden (ongeveer 10% van het totale aantal) psychiaters in de strafrechtelijke forensische psychiatrie, als rapporteur en/of als behandelaar.
Forensisch-psychiatrische casuïstiek staat onder grote maatschappelijke belangstelling. Bovendien krijgen alle psychiaters in meer of mindere mate te maken met het werkveld, niet in de laatste plaats door, in Nederland, de aanstaande wetswijzigingen in de Wet Verplichte GGZ. Binnen het NIFP bieden wij een stevige fundering van forensisch-psychiatrische onderwerpen en verdere superspecialisatie.
Er zijn vier specifieke onderwerpen waarop de forensische psychiatrie toevoegt aan het algemeen curriculum:
a. Kennis van het straf(proces)recht en de wisselwerking tussen psychiatrie en rechtspraak
Forensisch psychiaters doen niet anders dan zich bewegen op de grens van psychiatrie en recht. Alle Nederlandse psychiaters dienen op zijn minst kennis te hebben van de Wet Verplichte GGz (tot en met 1 januari 2020 de Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen) en de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO). Tijdens de keuzestage Forensische Psychiatrie doe je specifieke kennis op over het straf(proces)recht, de Penitentiaire beginselenwet, de Wet Forensische Zorg en de Wet Zorg en Dwang.
b. Risicotaxatie en risicomanagement
Risicotaxatie en risicomanagement vormen de ‘core business’ van forensisch psychiaters. Toekomstig recidivegevaar is een belangrijke factor bij de oplegging en verlenging van (gedrags)maatregelen, inclusief de terbeschikkingstelling. De opdracht aan de forensisch psychiater is deze kans op delictrecidive zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen. In de huidige praktijk wordt gebruik gemaakt van actuariële risicotaxatie en van gestructureerde klinische risicotaxatie-instrumenten. Risicomanagement is de vervolgstap. Dit betekent dat de behandeling primair gericht is op die risico- en beschermende factoren die veranderbaar zijn, waardoor uiteindelijk het recidiverisico zal verlagen.
c. Professioneel gedrag en ethiek
Forensische psychiatrie is gestoeld op klinische wetenschap, maar ook op veel andere zaken zoals medeleven, maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethisch handelen. De ethische principes zijn dezelfde als voor de reguliere psychiatrie, namelijk respect voor de autonomie van de patiënt, behandelen in het belang van de patiënt, geen schade toebrengen en rechtvaardigheid. Andere belangrijke thema’s bij ethische aspecten die zich juist in de forensische psychiatrie voordoen zijn:
d. Rapporteren voor de rechtbank
Eén van de bijzondere rollen van de forensisch psychiater betreft het rapporteren aan de rechtbank. In Pro Justitia rapportages doen psychiaters ingrijpende en verstrekkende uitspraken over verdachten van een misdrijf. Zorgvuldigheid is derhalve vereist.
De competenties die je bij NIFP kunt leren:
Medisch handelen
Communicatie
Samenwerking
Organisatie
Maatschappelijk handelen
Kennis en wetenschap
Professionaliteit
In deze stage kun je vooral nadere verdieping aanbrengen in de vaardigheden van de onderstaande EPA’s:
Locaties
Het NIFP kent negen verschillende opleidingslocaties: Pieter Baan Centrum, één van de vier PPC's (Zaanstad, Vught, Scheveningen en Zwolle) en één van vier NIFP-ambulante diensten (Amsterdam, Den Bosch, Utrecht en Den Haag). In het Pieter Baan Centrum blijft je gedurende een jaar, waarvan het tweede half jaar gecombineerd met ambulant werk vanuit Utrecht. Op alle andere locaties blijf je 6 maanden. Je kunt meerdere stages met elkaar combineren. Wij adviseren een verdiepingsstage gedurende 12 maanden, om optimaal te kunnen profiteren van alle mogelijkheden binnen het NIFP en zoveel mogelijk te kunnen leren over het forensisch werkveld.
Begeleiding
Elke locatie kent een opleidingscoördinator. Dat is een ervaren senior psychiater die op locatie verantwoordelijk is voor opleidingszaken en tegelijkertijd de vaste supervisor van de AIOS is. Daarnaast ontvangt de AIOS directe werkbegeleiding door een ervaren forensisch psychiater. Bovendien vindt voor alle AIOS twee keer per maand het groepsmentoraat in Utrecht plaats. Je kunt je eindreferaat vormgeven binnen de stage en wordt daarbij gesuperviseerd door senior wetenschappers.
Uitwisseling en opleiding
De opleiding organiseert casuïstiekbijeenkomsten, refereerbijeenkomsten en voordrachten van externe sprekers. Op de NIFP locaties worden intervisies georganiseerd. De AIOS kan werkbezoeken brengen aan diverse ketenpartners, zoals een TBS kliniek en een forensisch psychiatrische kliniek. Ook bestaat de mogelijkheid rechtszittingen bij te wonen. Voor alle AIOS is er maandelijks in Utrecht een opleidingsmiddag met referaten van AIOS en capita selecta onderwijs samen met de AIOS van de Van der Hoevenkliniek, de Waag en Inforsa.
De AIOS die een keuzestage van een jaar lopen, krijgen tevens de opleiding tot pro Justitia Rapporteur aangeboden, naast trainingen in de toepassing van risicotaxatie-instrumenten. De opleiding tot PJ-rapporteur is intensief (duur theoretisch onderwijs +/- 9 maanden, naast praktisch deel van schrijven rapportages onder supervisie). AIOS die korter dan een jaar stage volgen kunnen een deel van de opleiding tot PJ-rapporteur gefinancierd krijgen. In nadere kennismaking maken we hier afspraken over. AIOS die de PJ-opleiding niet volgen krijgen ruimte om het landelijke onderwijs van de NVvP c.q. het consortium onderwijs te volgen.
Vanwege de verdiepende doelstellingen van deze forensische stage, met hoge ingangseisen rondom psychiatrische diagnostiek, wordt geadviseerd de keuzestage forensische psychiatrie aan het einde van de opleiding te plannen.